Kleurenleer

Beknopte uitleg erfelijkheid;

Een goede pony heeft geen kleur. Maar een bijzondere kleur kan een goede pony nog interessanter maken. Om iets van de principes van kleuren en kleurvererving te kunnen begrijpen is het noodzakelijk eerst iets over de basis van de erfelijkheidsleer (genetica) te weten. Erfelijkheid houdt in dat de eigenschappen van de ouders op hun nakomelingen worden overgebracht. Dat geldt voor uiterlijke en zichtbare eigenschappen maar ook voor niet-zichtbare (verborgen) eigenschappen. Het lichaam is opgebouwd uit cellen. Elke cel heeft een kern waarin zich de chromosomen bevinden die de erfelijke informatie bevatten. Alle erfelijke eigenschappen die ene dier kan doorgeven liggen als het ware genoteerd op deze chromosomen. Een eicel en een zaadcel bevatten elk de helft van de genetische informatie. Bij de samensmelting van een eicel met een zaadcel ontstaan een bevruchte eicel. Deze bevruchte eicel bevat weer de volledige erfelijke informatie, die voor de helft afkomstig is van de moeder en voor de andere helft van de vader. Bij bevruchting wordt niet steeds exact dezelfde informatie afgegeven, deze wisselen nogal. Vandaar ook dat volle broers en zussen niet altijd exact op elkaar lijken. Op de chromosomen liggen de genen, die allemaal een stuk erfelijke aanleg voor een bepaalde eigenschap bevatten. Deze genen blijken vaste plaatsen op de chromosomen te hebben. Doordat de chromosomen in paren gerangschikt zijn, is ook elk gen dubbel aanwezig.

Een paard heeft 32 chromosomenparen, dat wil zeggen dat het 64 chromosomen heeft (behalve het Przewalskipaard, dat er 66 heeft). Het aantal verschilt per soort, een mens heeft bijvoorbeeld 23 chromosomenparen.

Homozygoot of Heterozygoot

Als door de vereniging van twee geslachtscellen op een bepaalde plaats op de chromosomen twee dezelfde genen aanwezig zijn, heet de pony Homozygoot of fokzuiver. Als een pony fokzuiver is voor een bepaalde eigenschap zal ze altijd die eigenschap doorgeven aan haar nakomelingen. Dan is het nog wel van belang of die eigenschap dominant of recessief is. Een dominante eigenschap is altijd zichtbaar en een recessieve eigenschap kan gedragen worden zonder zichtbaar te zijn.

Als op dezelfde plaats twee verschillende genen zich verenigen dan is de pony Heterozygoot of fokonzuiver.

Dominant of recessief

De kleur zwart is dominant en vos is recessief.Uit twee zwarte pony’s kunnen zwarte en vos veulens geboren worden. Een zwarte pony is nooit drager van het bruin-gen. Vos pony’s zijn nooit drager van het zwart-gen maar kunnen drager van het bruin-gen zijn. Uit 2 vos pony’s kunnen alleen maar vosveulens geboren worden. Bruine pony’s dragen altijd 1 of 2 zwart-genen en kunnen drager zijn van het vos-gen. Uit twee bruine pony’s kunnen zowel zwarte-, bruine- als vosveulens geboren worden.

Genen kunnen dominant of recessief zijn. Dominante genen hebben maar 1 allel nodig om zich te tonen, recessieve genen hebben beide, dus 2, allelen nodig om zich te kunnen laten zien.
Dominant betekend dus niet dat het paard het altijd krijgt! Dominant betekend dat als een paard het gen heeft je het ook ziet. Of te wel, als een pony een bont gen (dominant) heeft dan is hij ook bont. Als een pony een mushroom gen (recessief) heeft is de pony vos. Er wordt wel eens gezegd: “er zit schimmel in de lijn of er zit veel bont voor, dus de kans op schimmel of bont is groter”. Dat is niet waar. Als de pony schimmel of bont gen draagt zie je dat gen ook en is de pony schimmel of bont.

Er spelen twee genen een rol bij de vererving van de drie basiskleuren: het A-gen en het E-gen. Een allel kan dominant (A of E), of recessief zijn (a of e). Ouderdieren hebben voor elk van deze genen twee allelen, en geven van elk gen één allel door aan de nakomeling. Ontvangt een paard van de ene ouder het allel A en van de ander het allel a, dan wordt dit aangegeven met: Aa (heterozygoot). Andere mogelijkheden zijn: AA en aa (homozygoot). Voor de allelen van het E-gen zijn de mogelijkheden: Ee, EE en ee.

Voorbeeld:
De fokmerrie heeft de volgende combinatie van allelen: AAEE. De merrie is bruin.
De gekozen hengst heeft de volgende combinatie van allelen: aaEE. De hengst is zwart. Het veulen krijgt van de merrie altijd de allelen A en E en van de vader altijd de allelen a en E. De combinatie van allelen van het veulen is in dit geval AaEE. Het veulen is daardoor bruin.

Vraag:
Hoeveel kans op een vos veulen heb ik bij twee bruine ouders

Verdunning

De verdunningsfactor zorgt voor het verdunnen van de basiskleur, als deze 1 keer aanwezig is (heterozygoot) bij een vos zal deze wijzigingen in palomino. Is de factor twee keer aanwezig dan wordt een vos cremello. Zie voor meer informatie bij de basiskleur. De verdunningsfactor is dominant, dus één van de ouders draagt de kleur. Bij de dubele verdunning moeten beide ouders een verdunningsfactor hebben.

Mushroom

Mushroom is een vrij nieuwe kleurmutatie die tot voor kort alleen bij Shetlanders voor leek te komen, maar tegenwoordig blijkt dat Haflingers, Quarter Horses en IJslanders dit gen hoogstwaarschijnlijk ook dragen. Het gen wordt meestal onder de verdunningen geschaard. De locatie (ook wel locus genoemd) van het gen is nog niet bekend en kan daarom ook niet getest worden. Wat men wel weet is dat het gen zich alleen manifesteert bij vospaarden, deze zien er genetisch uit als: (e/e). De vachtkleur varieert van een bleke koffiemelkkleur tot een leverachtige kleur. De manen en staart zijn vaak lichter dan de vachtkleur. Opvallend is dat de kleur geen spoor van rood vertoont wat de vos zo kenmerkend maakt. In Duitsland en Denemarken worden pony’s ook als bruin mushroom aangeduid. Ze lijken dan Valk maar bij DNA test komt er bruin uit de test. Ze blijken dan wel drager te zijn van het cream gen. Lees hier meer over de kleur.

Schimmels

Bij schimmels hebben we twee verschillende factoren. De eerste is de veranderlijke schimmel, hierbij depigmenteerd de vachtkleur. De veulens worden geboren in de basiskleur en veranderen in de loop van de jaren naar wit. Gewoonlijk begint dit proces bij het hoofd van het paard. Schimmels worden altijd geboren in een bepaalde kleur en vergrijzen geleidelijk aan tot ze uiteindelijk helemaal wit worden. Sommige schimmels vertonen een tijd lang prachtige appeling. Het is dan belangrijk vast te leggen wat de basiskleur was. Dat zijn zwartschimmel, bruinschimmel en vosschimmel.

Omdat schimmel dominant is moeten alle schimmel gekleurde paarden tenminste één schimmel ouder hebben. De schimmel factor wordt aangegeven met GG.

Roan

Een Roan verandert met de seizoenen. De roankleur is direct bij de geboorte zichtbaar, de vacht heeft een gelijkmatige verdeling van witte en gekleurde haren. Het hoofd en de benen hebben altijd de basiskleur. Ook de manen en staart blijven donker. De zwartroan is in de volksmond bekend als moorkopschimmel. We gebruiken bij het stamboek zwartroan, bruinroan en vosroan.
Ook Roan is dominant en moeten alle roan gekleurde paarden tenminste één Roan ouder hebben. De Roan factor wordt aangegeven met RnRn

Bont

Bij het shetlandstamboek kennen we alleen de platenbontfactor, ook wel tobiano genoemd. Benaming is zwartbont, bruinbont en vosbont, En dan nog de verdunningskleuren, zoals valkbont enz. De hoeveelheid wit kan erg verschillen van bijna helemaal gekleurde pony’s met een enkel vlekje tot bijna helemaal witte pony’s met alleen een gekleurd hoofd. Bont is dominant.

Wildkleur

Door de wildkleur wordt de basiskleur lichter maar er blijven ‘primitieve aftekeningen”achter in de basiskleur. Met primitieve aftekeningen wordt bedoeld: aalstreep, zebrastrepen op de benen, donkere schaduw op het hoofd, donkere toppen en randen aan de oren, strepen op de schoft, halsstrepen en dekharen in de manen in staart. Deze dekharen verschijnen aan weerszijde van de manen en rond de staartinplant, het geeft de manen en staart een gelaagd effect, er zijn dan twee kleuren zichtbaar in de manen en staart. Niet alle primitieve aftekenen komen per se voor, een echte wildkleur heeft minimaal een aalstreep en één andere aftekening. Vroeger werd een wildkleur bruin valk genoemd. Maar valk is een verdunningsfactor en geen wildkleur. Wildkleur is dominant.

Zilverappel

Deze zeldzame kleur verdunt alleen het zwarte pigment en heeft geen invloed op de voskleur. Bij een zwarte pony zal de gehele kleur van de pony lichter kleuren. De manen en staart krijgen vaak een zilvergrijze of witte kleur. Bij een bruine zal de grootste kleurverandering op de zwarte benen, manen en staart zijn. Vaak komt er een appeling op de vacht voor, is deze niet aanwezig dan wordt over Taffy gesproken. Opvallend is ook dat deze pony’s lichte wimpers en tastharen hebben. Het zilverappel-gen is dominant, één van de ouders moet de kleur hebben om het te kunnen doorgeven.

Aftekeningen, hoe komen die tot stand en hoe vererven ze?

De mate waarin een paard aftekeningen heeft, is sterk erfelijk bepaald. Hiervoor zijn meerdere genen verantwoordelijk. (Het gaat dus om een polygeen of ook wel kwantitatief kenmerk). Binnen enkele rassen zijn erfelijkheidsgraden geschat voor “het voorkomen van aftekeningen”. Die liggen rond de 70% en zijn dus erg hoog. Een paard met veel wit geeft dus veel wit, een paard zonder veel wit geeft ook weinig wit. Hoe dat wit er exact uitziet ( alle benen of enkele benen, sok of laars, bles of kol, etc.) wordt deels ook door niet genetische zaken beïnvloed. Aangenomen wordt dat het als volgt werkt: pigment (kleurstof) wordt geproduceerd door speciale cellen (melanocyten). Tijdens het vroege embryonale leven van een veulen verspreiden deze pigment-producerende-cellen zich over het gehele lichaam. Ze starten met hun trektocht vanuit het ruggenmerg gebied. Het gebeurt echter soms dat niet alle uiteinden van het lichaam bereikt worden. Gebieden aan de ‘buitenkant’ zoals het ondereind van benen en het hoofd kunnen daardoor (gedeeltelijk) wit blijven. Hoe de trektocht verloopt is deels van omstandigheden afhankelijk en dat zou verklaren waarom aftekeningen zo verschillend kunnen zijn.

Enkele weetjes

• Studies hebben laten zien dat aftekeningen op het hoofd en benen genetisch met elkaar samenhangen. Veel wit op het hoofd betekent dus meestal ook vaak veel wit op de benen. Dit geldt natuurlijk ook omgekeerd voor weinig wit.
• Alle benen van een paard zijn genetisch gezien volledig identiek, toch kunnende aftekeningen aan de vier benen van een paard behoorlijk verschillen. Dit is een duidelijke aanwijzing dat ook omgevingsaspecten een rol spelen bij de vorm en grootte van aftekeningen.
• Deze zelfde omgevingsaspecten zijn ook verantwoordelijk voor het feit dat identieke tweelingen (en ook klonen) eigenlijk nooit precies dezelfde aftekeningen hebben.
• Witte aftekeningen aan benen en hoofd worden eigenlijk niet waargenomen bij in het wild levende dieren. Heel bijzonder is het volgende experiment: binnen een groep vossen gehouden voor bontproductie, werd in een speciale lijn geselecteerd op gemakkelijk hanteerbare (tamme) vossen. Binnen deze lijn ontstonden na verloop van tijd spontaan aftekeningen. Men vermoedt daarom dat het hebben van aftekeningen verband houdt met kenmerken die gunstig zijn voor domesticatie.

Als feit kan worden gesteld dat een witte aftekening op het voorhoofd al voorkomt sinds er boeken zijn bijgehouden van de dieren. De witte aftekeningen zijn erfelijk in een recessieve manier. Dit betekent dat de genen hiervoor kunnen worden gedragen zonder dat dit te zien is, en dat beide ouders deze genen in zich moeten hebben om het bij het nageslacht zichtbaar te maken.

Kleurencalculator
Via deze link kom je op een Engelse site waar je informatie kunt invullen over vader en moeder en dan krijg je door middel van percentages de kansen op diverse kleuren. Deze site is wel in het Engels. Op deze pagina ziet u link met een vertaling van de kleuren in het Duits en Engels. Afhankelijk van uw browser verschijnt de tekst op de pagina of in uw downloadmap.

Klik hier voor een overzicht van de kleuren in diverse talen

Illustraties en tekst zijn, met toestemming, overgenomen van Laura Behning en haar website “Morgan Colors“.
In de Shetland Pony heeft een informatief stuk gestaan over kleuren bij shetlanders, geschreven door Annika Groothuis en Karin ten Dam. Dit artikel is verwerkt op deze pagina.  (nr. 2-2014)
Tevens gebruik gemaakt van Wikipedia.